Waarom unanimiteit Europa verlamt — Charge | Wetenschappelijk Platform Volt

Waarom unanimiteit Europa verlamt
Europa onder het mes (Deel I)

24 september 2025
Lotte de Keijzer

Eerder dook Charge voor de serie ‘Europa onder de loep’ in de belangrijkste Europese instellingen. Nu is het tijd voor de hardst nodige hervormingen. Wat als Europa onder het mes gaat? Vandaag bespreken we de afschaffing van het vetorecht in de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie.

Toen de Hongaarse premier Viktor Orbán eind 2023 een EU-hulppakket van 50 miljard euro voor Oekraïne tegenhield, konden de andere 26 lidstaten niets anders dan machteloos toekijken. Eén lidstaat kon deze cruciale steun blokkeren. Niet alleen door inhoudelijke bezwaren, maar vooral als politiek drukmiddel om toegang tot Europese subsidiegelden af te dwingen. Het afschaffen van het vetorecht zou de Europese besluitvorming democratischer maken, en wij zetten in dit artikel uiteen waarom dat zo is.

Orbáns blokkade is geen uitzondering. Lidstaten misbruiken het vetorecht regelmatig om concessies af te dwingen van andere lidstaten of EU-instellingen en zo hun nationale agenda’s door te drukken. Dit blokkeert de besluitvorming en ondermijnt de geloofwaardigheid van de EU als democratisch orgaan. Want hoe democratisch is de besluitvorming wanneer één lidstaat in staat is belangrijke beslissingen te blokkeren, ook als alle andere landen instemmen?

In zowel de Europese Raad als de Raad van de EU wordt op gevoelige onderwerpen, zoals veiligheid en buitenlandbeleid, gestemd op basis van unanimiteit. Het vetorecht is ontworpen om lidstaten in staat te stellen beslissingen tegen te houden die hun nationale soevereiniteit of belangen kunnen schaden. In de praktijk maakt dit de besluitvorming niet alleen minder democratisch – één land kan de wil van de meerderheid tegenhouden – maar ook trager en minder effectief. Juist op de beleidsterreinen waar het belangrijk is om slagvaardig te zijn, komt de EU in de knel door het vetorecht.

Besluiten blokkeren, maar dan democratisch

De meeste besluiten worden in de Raad van de EU, die samen met het Europees Parlement medewetgever is, genomen op basis van een gekwalificeerde meerderheid. Ook bij besluitvorming met een gekwalificeerde meerderheid kunnen lidstaten samen een voorstel tegenhouden. Daarvoor moeten ze wel samenwerken: minstens vier landen, die samen minstens 35% van de EU-bevolking vertegenwoordigen, kunnen een ‘blokkerende minderheid’ vormen. Zo blijft er ruimte voor nationale invloed, maar zonder dat één land alles kan stilleggen.

Om de EU dus zowel daadkrachtiger als democratischer te maken, moet het vetorecht worden afgeschaft voor de beleidsterreinen waar het nu nog geldt. De Europese Raad en de Raad van de EU zouden moeten overstappen op besluitvorming via een ‘gekwalificeerde meerderheid’ zoals nu al voor veel andere beleidsterreinen geldt. Een wetsvoorstel wordt dan aangenomen als 55% van de lidstaten vóór stemmen, mits zij minstens 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen.

Juridisch gezien is het afschaffen van het vetorecht te regelen via de zogenoemde ‘overbruggingsclausule’, die het mogelijk maakt om een stemming met unanimiteit te vervangen door een gekwalificeerde meerderheid. Maar politiek gezien wringt het hier: ook dat besluit vereist unanimiteit. Dus, zolang één lidstaat zich verzet, blijft de deur dicht. Vooral lidstaten die hun vetorecht gebruiken ter bescherming van nationale belangen zullen niet snel geneigd zijn die macht op te geven. Deze hervorming vraagt dus niet alleen om juridische aanpassingen, maar vooral om politieke wil.

Wanneer er veel op het spel staat, zoals bij begrotingsonderhandelingen of internationale crises, verwachten burgers dat de EU in staat is knopen door te hakken. Door het vetorecht af te schaffen, kunnen de belangen van 450 miljoen Europeanen niet langer worden gegijzeld door één enkele regering. Hierdoor wordt de Europese besluitvorming meer democratisch en beter in staat om daadkrachtig te handelen wanneer het er echt toe doet.

Binnenkort in deze serie:

Deel II: Waarom het Europees Parlement wetten moet kunnen voorstellen

Bronnen:

Atienza, B. , Bendiek, A., Jokela, J., Lange, S., Vandenbosch, S., & Wessel, R. A. (2024). Editorial: How to get rid of vetoes in EU foreign and security policy? European Foreign Affairs Review, 29 (Issue 3), 227–230. https://doi.org/10.54648/eerr2024010

Brouns, L. (2022). Het vetorecht in de Europese Raad: afschaffen of behouden? - Shaping Europe. Shaping Europe. https://shapingeurope.eu/nl/het-vetorecht-in-de-europese-raad-afschaffen-of-behouden/

European Parliament Research Service (2020). Passerelle clauses in the EU Treaties: Opportunities for more flexible supranational decision-making. European Parliament. PE 659.420.