Laurens Dassen is de hoofdspreker. In zijn Overmorgenlezing pleit hij voor een nieuw Europees verhaal. Europa staat op een kruispunt: het kan doorgaan op de weg van verdeeldheid en traagheid, of kiezen voor vernieuwing, samenwerking en daadkracht. En daarvoor moet een hardnekkig taboe van tafel: een Europese federatie mag geen verboden woord meer zijn. Waarom heffen we geen Europese belastingen? Er is genoeg te investeren. Waarom hebben we geen Europese grondwet die de rechten van elke Europeaan beschermt? “Europa is meer dan een markt of munt,” stelt Laurens, “het is ook een sociale belofte met een Europees vangnet.” Het is tijd om de ‘mentale kaart van Europa’ opnieuw te tekenen, met hoop, symboliek en verbeeldingskracht als leidraad. Geen nationalisme, maar een gedeeld Europees burgerschap waarin iedereen zich thuis voelt. 

Parallellen uit de Europese geschiedenis

Tijdens het panelgesprek is er ruim baan voor de dialoog tussen de politiek en de wetenschap. Onder leiding van moderator Shula Tas gaan politiek econoom Daniel Mügge en historicus Anne-Isabelle Richard in gesprek met Laurens. Shula trapt het gesprek af met de vraag of Europa zich, zoals Laurens stelt, inderdaad op een kruispunt bevindt. Anne-Isabelle bevestigt dat, maar maakt daarbij wel een kanttekening: “Een kruispunt, ja, maar dit is geen Schuman-moment.” Waar het Schuman-moment vaak wordt aangehaald als het startschot van Europese samenwerking, ziet zij het vooral als een tussenstation in een veel langere ontwikkeling. De drang om samen te werken ontstond al in de periode dat Europa haar grip op de wereld begon te verliezen. De angst voor dit verlies leidde langzaam tot samenwerking. Die geschiedenis werpt daarmee een schaduw over het heden: het ideaal van Europese eenheid is niet los te zien van uitsluiting. Waar het vroeger vanzelfsprekend was om koloniën te bezitten, worden vandaag hekken aan de Europese buitengrenzen opgetuigd. Wie het Europa van morgen wil vormgeven, moet bereid zijn beide realiteiten onder ogen te zien. Laurens beaamt dit: “De idealen die Europa zegt uit te willen dragen, moeten ook consequent worden toegepast.” 

Een blik vooruit

Van het verleden naar de toekomst. Hoe zorgen we ervoor dat Europa geen “digitale kolonie van de VS en China” wordt, vraagt Laurens zich af. Hier pleit Daniel vooral voor een heroverweging van hoe we naar digitalisering kijken. We moeten ons minder fixeren op het ontwikkelen van de slimste AI of nieuwste chatbot, en juist meer aandacht hebben voor de technologie die publieke waarden versterkt. Zo kan een verhoging van 20 procent investering in technologische innovatie voldoende zijn, als die daadwerkelijk het onderwijs, de zorg of het democratische proces ten goede komt. “Digitalisering is geen neutraal proces,” stelt hij, “het is een sociale keuze.” Het is tijd voor technologie die bijdraagt aan publieke waarden in plaats van deze ondermijnt.

Europa heeft een duidelijke koers nodig. Als we een sociaal Europa willen, moet dat terug te zien zijn in de keuze voor investeringen die nu gemaakt worden. Dat betekent niet alleen geld voor het bewaken van grenzen of optuigen van defensie, maar ook investeren in onderwijs en aandacht voor herverdeling. Anne-Isabelle onderstreept dit met de verontrustende woorden “dat Europa zonder een duidelijke dergelijke koers dreigt te veranderen in Amerika 2.0: een vrije competitieve markt zonder sociaal vangnet”.

Daniel vat de spanning van het kruispunt waarop Europa staat kernachtig samen: voelen mensen zonder de ervaring van twee recente wereldoorlogen wel de urgentie om echt te veranderen? Die collectieve drijfveer lijkt te ontbreken, vreest hij, en daarom is het des te belangrijker om het gesprek proactief open te breken. Laurens wijst erop dat mensen de voordelen van de Europese Unie steeds vaker beginnen te herkennen. Maar Europa moet wel tastbaar worden. Op de vraag hoe je de mensen bereikt die níét in de zaal zitten, is zijn antwoord duidelijk: begin lokaal. Europa moet zichtbaar worden in buurten, gemeenten en scholen, dáár begint het echte werk. 

De Overmorgenlezing bood zo, naast een compromisloze visie op een toekomstig Europa, ook het besef dat verbeeldingskracht pas echt gewicht krijgt als ze wordt bevraagd en verbonden met het verleden. We lieten het aan een echte maker over om het vergezicht dat tijdens de bijeenkomst ontstond écht tot leven te brengen. Dagdichter Sara van Gennip sloot het programma af met een ontroerend gedicht over overmorgen, over Europeaan zijn en over de hoop voorbij het kruispunt. De dichter die stilletjes schreef terwijl anderen spraken, gaf zo woorden aan het inzicht dat zich tussen de regels ontvouwde: overmorgen is geen datum, maar een uitnodiging om telkens weer te kiezen.

Lees hier de lezing van Laurens Dassen terug. 

Bekijk het evenement in zijn geheel terug: