Politici, beleidsmakers en ook wetenschappers hebben het er vaak over: de burger. De burger wil grip op zijn gezondheid. De burger heeft genoeg van Europa. De burger wil gehoord worden. Ook in het onderzoek bij Charge staat de burger vaak centraal. Maar over wie hebben we het eigenlijk? 

Het woord suggereert een homogeen geheel: één stem, één belang, één gevoel. Maar mensen verschillen juist. In opleiding, achtergrond, levensfase, overtuiging. Spreken over de burger moffelt dat weg.

Daarom is het idee van de burger zo’n dankbaar frame voor populisten. Wie namens de burger spreekt, ontkent verschillen en reduceert bestuurlijke complexiteit tot een simpel verhaal van ‘wij’ tegen ‘zij’. Als we democratie echt willen vernieuwen, moeten we onder ogen zien dat burgerschap niet statisch, maar dynamisch en gelaagd is. Een proces waarin mensen steeds opnieuw betekenis geven aan hun rol in de samenleving. Volgens hun eigen overtuigingen. Dat betekent dat makkelijke bestuurlijke oplossingen uiterst zeldzaam zijn. Helaas, beste populisten…

Het concept van burgerschap is natuurlijk allerminst waardeloos. Het is een spiegel van idealen en machtsverhoudingen: wie krijgt een stem en wie niet? Zelfs in zijn meest inclusieve vorm impliceert burgerschap uitsluiting. Door de burger te definiëren, bepaal je ook wie dat niet is. Burgerschap verdient daarom constant reflectie, want het richt de lens op wie er buiten de boot valt. 

In Europese context wordt dit spanningsveld extra zichtbaar. Wat betekent het om burger te zijn in een Unie van 27 lidstaten, met verschillende talen, culturen en politieke tradities? Europees burgerschap verruimt de blik, omdat het diversiteit vanzelfsprekend maakt. Het vervagen van binnengrenzen neemt zelfs een stukje uitsluiting weg dat traditioneel bij burgerschap hoort. Maar aan de buitengrenzen van de Unie blijft dat pijnlijk voelbaar, vooral voor migranten die geen toegang krijgen tot de rechten en vrijheden die Europese burgers delen.
Misschien is het een begin om in ieder geval altijd een ‘s’ achter burger te schrijven: burgers. In meervoud, met al hun verschillen. Juist in het erkennen van die diversiteit ligt de kracht van een democratische samenleving. Die is geen stelsel van statische instituties, maar een levend weefsel van unieke stemmen, ervaringen en ideeën. En de burger? Die bestaat niet.