Steven, woonachtig in Estland, merkt hoe de veiligheidssituatie daar als dagelijkse realiteit wordt beleefd. “Sinds Trumps steeds extremere uitspraken en die van zijn defensieminister zie je dat de nervositeit enorm is toegenomen,” vertelt hij. “Het doet denken aan het niveau van februari 2022, de Russische inval van Oekraïne, natuurlijk.”

Volgens hem zit die voorbereiding diep verweven in de samenleving: “Voorraad staat klaar, ontsnappingsplannen zijn doorgesproken.” Hij ziet daar een mogelijk verschil met West-Europa: “De bevolking in West-Europa lijkt toch minder voorbereid op wat wel realistisch is: een massale cyberaanval of een aanval op kritieke infrastructuur.”

Ook de rol van de media is anders dan in Nederland. “Je ziet natuurlijk vaak dat politici of sensationele media de dreiging opkloppen tot een paniekniveau. Dat dient niets en niemand,” zegt hij. In Estland ziet hij een meer constructieve dynamiek: “De populisten worden met de vinger gewezen door de experts — de militaire top, de mensen die het echt weten. Dus dat correctiemechanisme zit erin.”

Aanvullend op bestaand onderzoek

CEPS doet sinds de annexatie van de Krim structureel onderzoek naar Europees defensiebeleid. “We begonnen toen met een taskforce geleid door [voormalig NAVO-topman] Javier Solana, met zeer ervaren mensen zoals Jaap de Hoop Scheffer. Die groep werkte een plan uit richting een Europese Defensieunie,” legt Steven uit. Dat werk heeft geleid tot concrete aanbevelingen binnen de Europese lidstaten en instellingen: “De belangrijkste aanbevelingen zijn opgenomen in beleidsvoorstellen van verschillende lidstaten en sommige ervan ook in het beleid van de Europese Commissie.”

Het project met Charge, gericht op de lange termijn en op een duurzame bestuursstructuur, is wat dat betreft een logisch vervolg. “Dit onderzoek gaat over het opstellen van een roadmap richting een Europese defensiestructuur zoals die eruit moet zien in 2035,” zegt hij. “Waar het recent uitgebrachte witboek van de Commissie tekortschiet in het bedenken van een bestuursstructuur, zetten wij precies daarop in.”

Multidisciplinaire blik

De studie vergelijkt verschillende opties voor deze structuur. “We bekijken het hele spectrum,” zegt Steven, “van een voorstel voor een Europese defensiegemeenschap met een staatsleger en supranationale bevoegdheden, tot meer hybride modellen waarin intergouvernementele besluitvorming wordt gedeeld met gedeeltelijke overdracht van nationale taken.”Ook lichtere varianten komen aan bod: “Je kan op een minimaal niveau denken aan het verder uitwerken van de afstemmings- en samenwerkingsstructuren.”

De analyse is breed en multidisciplinair: “Dat hele spectrum wordt geanalyseerd vanuit een bestuurlijk, financieel en juridisch perspectief,” legt hij uit. “Uiteindelijk schuiven we op basis van gesprekken met mensen die het zouden moeten weten het meest passende, mogelijk hybride, model naar voren voor deze roadmap.”

Hoog tempo, hoog ambitieniveau

Kenmerkend voor de huidige tijd is dat het langetermijnonderzoek voortdurend wordt ingehaald door de actualiteit. “Het helpt dat het dossier in een stroomversnelling zit,” stelt Steven. “De roadmap voor 2030 ligt nu op tafel en gaat in op de hoogste noden.”

Maar er bestaan nog grote gaten. “Eigenlijk wordt bijna alles wat in militaire kringen onder een afgrijselijk acroniem wordt afgekort — DOTMLPF — niet behandeld,” zegt hij. “Het gaat dan om Doctrine, Organisatie, Training, Leiderschap, Educatie, Personeel en Faciliteiten – allesbehalve de ‘M’ dus, van materieel. Al die aspecten zullen alsnog vorm moeten krijgen in een toekomstige Europese defensiestructuur.” Waar moeten we dan precies aan denken? “Een Europese militaire academie, een geïntegreerde commando- en controlestructuur, verhoudingen met de NAVO — dat zijn essentiële zaken die nog uitgedacht moeten worden. En dit onderzoek helpt daarbij.”

Volgens Steven zijn de ambities van Volt lang als onrealistisch bestempeld, maar niet meer ondenkbaar. “Het idee van een Europees leger is in de huidige context niet langer ondenkbaar,” zegt hij. “Al krijgt het waarschijnlijk niet de vorm van één leger dat de 27 vervangt, maar je kan wel de kiemen zien van federale substructuren.” Hij kan zich een toekomst voorstellen waarin “nationale legers bepaalde taken overdragen aan een meer geïntegreerde commando- en controlestructuur op EU-niveau,” met personeel “dat specifiek door de EU is gerekruteerd en opgeleid.”

Het momentum zou echter ook zo weer kunnen verdampen, denkt Steven: “Het risico dat het momentum inzakt is reëel. Als er bijvoorbeeld een wapenstilstand komt tussen Rusland en Oekraïne, en we worden als Europa weer in slaap gewiegd, dan zijn we opnieuw onvoorbereid.

In de toekomst kijken

Op de vraag hoe je een complex onderwerp als defensie bij burgers brengt, is Steven duidelijk: “Dat moet vast onderdeel worden van de spreekpunten van politici.” Daarbij gaat het ook om geleidelijke gewenning: “Mensen moeten niet het gevoel hebben dat de Europese instellingen te ver vooruitlopen op de troepen — en de troepen, dat zijn de lidstaten en daarmee de burgers.” Europa kan samen vooruit als de voordelen daarvan op elk bestuursniveau erkend en uitgedragen worden, dus.

Tot slot vraagt Berrie waar Steven denkt dat Europa over twintig jaar staat. Zijn antwoord is voorzichtig: “Als de huidige spanningen verder oplopen, dan denk ik dat je binnen de EU een herschikking krijgt van lidstaten rondom defensiebeleid. Een kopgroep van landen die verder gaan dan anderen.” Maar de geopolitiek is grillig. “Als het regime van Poetin instort, weten we niet wat daarvoor in de plaats komt. En hoe de steeds fascistisch wordende VS zich zullen ontwikkelen, is ook onzeker. In de meeste scenario’s die ik me kan voorstellen, is het in ieder geval zo dat we ons niet veel langer kunnen permitteren om op de huidige voet door te gaan.”